Osiedle III Kolonii Robotniczej

Osiedle III Kolonii Robotniczej w Knurowie to miejsce, które przenosi w czasie do początków XX wieku, kiedy Górny Śląsk przeżywał gwałtowny rozwój przemysłowy. Spacerując pośród zabytkowych domów, można poczuć atmosferę dawnych lat, kiedy to życie górników i ich rodzin toczyło się w cieniu kopalni. To nie tylko zabytek architektury, ale także unikalny dokument społecznej historii regionu, pozwalający zrozumieć, jak wyglądała codzienność ludzi pracujących w przemyśle wydobywczym.

Historia powstania osiedla

III Kolonia Robotnicza powstała w latach 1903–1921, w odpowiedzi na gwałtowny napływ ludności do Knurowa związany z rozwojem kopalni. Projekt osiedla powierzono wybitnemu architektowi Karlowi Henrici, który opracował nowoczesną koncepcję urbanistyczną, inspirowaną zarówno tradycyjną architekturą śląską, jak i wzorcami angielskimi. Osiedle zlokalizowano przy dzisiejszej drodze wojewódzkiej nr 921, na ówczesnych terenach wiejskich, w bezpośrednim sąsiedztwie kopalni.

Pierwotny plan zakładał budowę aż 190 obiektów na powierzchni około 25–40 hektarów, jednak zrealizowano tylko część północną. Mimo to powstało aż 90 domów robotniczych, 5 domów urzędniczych oraz liczne obiekty towarzyszące. Prace budowlane przeciągnęły się z powodu I wojny światowej i późniejszych zawirowań politycznych, ale ostatecznie osiedle ukończono w 1921 roku.

Architektura i układ urbanistyczny

Osiedle wyróżnia się nieregularnym układem ulic, które dzielą zabudowę na malownicze kwartały. Każdy dom robotniczy posiadał własny plac gospodarczy, komórkę, szambo, gołębnik i śmietnik. Każde mieszkanie miało także wydzieloną część ogrodu, co pozwalało mieszkańcom na uprawę warzyw lub odpoczynek na świeżym powietrzu.

Domy robotnicze są jednopiętrowe, a w każdym z nich mieściło się po kilka mieszkań. Budynki urzędnicze wyróżniały się wyższym standardem i większą powierzchnią. Całość zabudowy stylistycznie nawiązuje do tradycji śląskiej, ale widoczne są także inspiracje angielskimi osiedlami robotniczymi. To sprawia, że osiedle ma niepowtarzalny charakter i wyróżnia się spośród innych tego typu założeń na Górnym Śląsku.

Życie codzienne i infrastruktura

Twórcy osiedla zadbali o pełną infrastrukturę niezbędną do życia codziennego. Na obrzeżach powstały domy noclegowe dla samotnych górników oraz budynki użyteczności publicznej, takie jak magiel, dom kultury czy konsum. Magiel służył do prania ubrań roboczych, a dom kultury był miejscem spotkań i rozwoju artystycznego – Knurów słynie z bogatych tradycji teatru amatorskiego.

Każdy detal osiedla odzwierciedla troskę o komfort mieszkańców – od podziału ogrodów, przez praktyczne rozwiązania gospodarcze, aż po estetykę elewacji. Spacerując ulicami III Kolonii Robotniczej, można wyobrazić sobie codzienne życie górników, ich rodzinne radości i troski, a także silną wspólnotę, jaka tu panowała.

Znaczenie historyczne i współczesność

III Kolonia Robotnicza w Knurowie to jeden z najlepiej zachowanych zespołów patronackich na Górnym Śląsku. Osiedle stanowi nie tylko zabytek architektury, ale także ważny element dziedzictwa kulturowego regionu. Dziś jest miejscem spacerów, spotkań i refleksji nad historią przemysłowego Śląska. W pobliżu osiedla znajduje się również zabytkowy cmentarz, pomnik Powstańców Śląskich oraz kapliczka św. Jana Nepomucena, które dopełniają historycznego krajobrazu tej części miasta.

Zwiedzanie osiedla III Kolonii Robotniczej jest możliwe przez cały rok, gdyż teren jest ogólnodostępny i nie wymaga zakupu biletów. Dojazd do Knurowa jest dogodny zarówno samochodem (droga wojewódzka nr 921), jak i komunikacją publiczną – w pobliżu znajduje się stacja kolejowa Knurów. Zwiedzanie najlepiej zaplanować w ciągu dnia, aby w pełni docenić walory architektoniczne i historyczne osiedla.

Wskazówki dla odwiedzających

Osiedle znajduje się przy ulicach Dworcowej, Mickiewicza, Damrota, Janty, Kopernika, Kościuszki, Miarki, Poniatowskiego, Sienkiewicza, Ogrodowej i Słoniny. Warto poświęcić czas na spacer po całym terenie, zwracając uwagę na różnorodność budynków, detale architektoniczne oraz zachowane elementy infrastruktury gospodarczej. W okolicy można znaleźć także miejsca do odpoczynku oraz punkty gastronomiczne.

Podsumowanie

Osiedle III Kolonii Robotniczej w Knurowie to niezwykły przykład architektury patronackiej, która do dziś zachwyca rozmachem i dbałością o szczegóły. Przechadzając się pośród zabytkowych domów, można nie tylko podziwiać unikalny układ urbanistyczny i różnorodność architektoniczną, ale także poczuć ducha dawnych czasów. To miejsce, które pozwala zrozumieć historię i codzienność górniczego Śląska, a jednocześnie zachęca do refleksji nad przemianami społecznymi i kulturowymi regionu. Wizyta na III Kolonii Robotniczej to obowiązkowy punkt na mapie każdego miłośnika historii, architektury i śląskich tradycji.